Leve de crisis! - Hoe een gesprek te managen? | Maarten Rienks
Ik ben al heel lang gefascineerd door complexe systemen en hun gedrag. Dat gedrag, dat zich spontaan manifesteert en eerder synergie werd genoemd, heet nu zelforganisatie en wordt meestal verkeerd begrepen. Dat laatste is jammer, want daarmee blijven de kansen die complexe systemen bieden onbenut.
In het eerste hoofdstuk van 'Vrije ruimte, filosoferen in organisaties' worden de gespreksvelden van C.O Scharmer en William Isaacs behandeld. Daar valt te lezen dat elke overgang van het ene gespreksveld naar het andere vergt dat je een crisis overwint. Bijvoorbeeld de crisis van geïsoleerd komen te staan door een afwijkend standpunt in te nemen en zo uit het veld van de conversatie te geraken. Er kunnen dan, naar mijn idee, drie dingen gebeuren. Je wordt door de gesprekspartners terug de conversatie in gezogen, de gesprekspartners worden verleid om ook stelling te nemen waardoor je gezamenlijk in het veld van de discussie, het debat, belandt of je raakt buitengesloten. Dat laatste is heel naar en proberen we meestal te vermijden. Het eerste is veilig, maar onbevredigend of frustrerend.
De crisis bij de overgang van discussie naar dialoog is twijfel over de eigen stellingname, over het eigen weten. Twijfel is dodelijk in een debat, want die draait om het verdedigen van een standpunt, en een zegen voor dialoog waarin door reflectie ruimte ontstaat voor nieuwe gedachten. Het complexe gedrag in een gesprek zit hem in het feit dat je niet kan voorspellen of, laat staan afdwingen dat, een gesprek omslaat naar een ander veld. Dat is een probleem voor de gespreksleider die een bepaald soort gesprek voor ogen heeft. Mooi uitgewerkte gesprekvormen, helder geformuleerde regels en vooraf afgestemde agenda’s ten spijt, het proces van een groepsgesprek leidt vaak een eigen leven.
Eind jaren negentig kwam ik in aanraking met de Lichtenberger (zang)methode die de stem als een complex systeem erkent. Deze erkenning heeft grote consequenties voor de pedagogiek en de uitwerking ervan. Al tijdens mijn eerste les ervoer ik hoe uit het niets, zonder enige moeite - nee, juist doordat ik geen moeite deed, enorm veel geluid uit mijn strot kwam en dat ik de gezongen toon ongekend lang kon aanhouden. Het tweede wonder was dat dat niet werd bereikt door uitleg en instructie, maar via vragen, waarnemingsvragen om precies te zijn. Dus niet plaats de klank daar of houd je onderkaak zo, maar waar ervaar je de klank en wat is de structuur van de heldere bestanddelen? Dit naast stimulaties die ongunstige gewoonten verstoren, zodat je niet meer kan articuleren of ademhalen zoals je gewend bent. Dit zijn kleine crisisjes die worden opgewekt om een overgang naar een hogere, efficiëntere, ordening te kunnen bewerkstelligen. Die overgangen zijn niet te voorspellen, laat staan af te dwingen.
Een crisis is een toestand van een complex systeem waarin het spontaan in een andere ordening terecht kan komen. Het geknepen doffe stemgeluid slaat om in een vrije heldere klank, een pijnlijk debat vanuit loopgraven transformeert zich tot een collectief zelfonderzoek. Alleen onder de juiste omstandigheden kan een crisis op deze wijze functioneel zijn. Daar ligt de sleutel voor de stempedagoog of gespreksleider. Creëren van omstandigheden waarin crisisjes kunnen ontstaan en worden uitgelokt die functioneel zijn. Wat zijn die omstandigheden?
Wanneer voel jij je vrij om consensus te doorbreken? In welke situaties uit jij je twijfel over jezelf? Wat maakt dat je een pijnlijke stilte verdraagt? Wat zijn de momenten waarin je zonder zelfcensuur zegt wat er in je opkomt? Waar verontschuldig je je niet voor eventuele domheid? Ik vermoed dat de antwoorden op vragen als deze handvatten bieden voor het managen van gesprekken waarin zelforganisatie van het gesprek een vlucht kan nemen. Waarin crisis een kans is voor spontane ordening.
|
|
Erik Boers
Dorien Brunt
Erica Koch
Brunhilde Legeland
Pieter Mostert
Maarten Rienks
Links
Blogs
Verkiezingsuitslag en Morele Intuities | Erik Boers Leer de juiste woorden | Erik Boers Online intervisie, mijn standpunt herzien | Erica Koch Hoezo ambulantisering | Erik Boers Ervaringen met online intervisie en werkzame bestanddelen | Erica Koch Meer blogs >>
|