Het Dillema dilemma: Ze zeggen dat ik geen meid ben | Erik Boers

Foekje Dillema, geboren in 1926, was een topatlete in de tijd van Fanny Blankers Koen. Op haar 19^e begon ze met hardlopen. Vijf jaar later, in 1950, liep ze een nationaal record op de 200m en behoorde ze tot ‘s werelds beste 3 loopsters op die afstand. In juli van datzelfde jaar, op weg naar een toernooi in Frankrijk, halen bestuursleden van de Nederlandse Atletiekunie Foekje Dillema uit de trein. Op het perron van station Hilversum vertellen ze haar dat haar reis hier stopt. Ze zal nooit meer in de atletiekcompetitie mogen uitkomen. Als ze haar koffer ophaalt uit de coupé, vragen haar teamgenoten wat er aan de hand is. Ze antwoordt: “Ze zeggen dat ik geen meid ben.” Dillema reist ontgoocheld terug naar haar geboortedorp Burum. Ze tekent geen protest aan en weigert ooit nog te praten over haar korte carrière op de atletiekbaan. Na haar dood in 2007 wees onderzoek uit dat Foekje een Disorder of Sexual Development had: zij had zowel X als Y chromosomen. Zij was biologisch en genetisch een vrouw met mannelijke geslachtskenmerken (door de bestuursleden geconstateerd). Haar geslacht was intersekse, maar haar gender was vrouw: Foekje zag zichzelf als vrouw en leefde als vrouw. Maar ze mocht niet sporten als vrouw!

Voor de Ethische Commissie van de Vereniging voor Sportgeneeskunde begeleidde ik onlangs een gesprek over deze kwestie, ditmaal aangewakkerd door de casus Caster Semenya. De Zuid-Afrikaanse atlete Caster Semenya is meervoudig wereld- en olympisch kampioen op de 800 meter, vertoont fysiologisch sterk mannelijke trekken en heeft een hoog testosteron gehalte (hyperandrogenisme). Net als Foekje Dillema heeft zij zowel X als Y chromosomen en ook naar haar wordt met scheve ogen gekeken: “Is zij wel een meid?”. Caster is echter niet uit de trein geplukt, maar na een heimelijk onderzoek (verpakt als dopingtest) en een langdurig juridisch proces uit de vrouwencompetitie verbannen. Het IAAF (Internationale Association of Athletics Federations) heeft de regelementen aangepast in april 2018: wanneer jouw testosterongehalte hoger is dan 5 Nano mol per liter mag je niet deelnemen aan vrouwen(top)sport. Semenya heeft dit aangevochten via de Hoge Raad van Zwitserland, maar in juli 2019 is het regelement definitief ingetreden. Wil ze nog deelnemen, dan zal ze testosteron-onderdrukkende medicijnen moeten nemen. Een soort omgekeerde doping. Caster Semenya voelt zich geestelijk en fysiek gebroken. In september is ze overgestapt naar het vrouwenvoetbal.

Hier zijn veel waarden in het geding: Gezondheid, Menselijkheid, Mannelijkheid/Vrouwelijkheid, Eerlijkheid, Gelijkheid, Sportiviteit, Helderheid, Zelfbeschikking, Autoriteit, Competitie. Er doken dan ook enkele fundamentele vragen op: Is topsport wel te verenigen met mensenrechten? Kloppen de regelementen wel? Bestaat eerlijke competitie? Zou jij als arts deze medicatie toepassen? Dat leidde tot een levendig en inzichtrijk gesprek.

Gewoonlijk werken we niet met een ‘papieren casus’ zoals deze in onze denkgesprekken. Voor je het weet worden er enkel algemeenheden en adviezen te berde gebracht. Bovendien dreigde het gevaar dat we een heel klinisch gesprek zouden krijgen over exacte hormoonwaarden en de effecten daarvan. Om dit te voorkomen zijn er twee wezenlijke bijdragen toegevoegd aan deze avond. In de eerste plaats hield een endocrinoloog een korte, verhelderende inleiding over geslachtsontwikkeling bij de mens en alles wat daarbij tot hybride vormen kan leiden. Het belangrijkste was echter de aanwezigheid van Natalie van Gogh. Als transgender beroepswielrenster richtte zij ooit haar eigen wielerploeg op, omdat geen enkel team de vingers aan haar wilde branden, hoewel ze aan alle richtlijnen voldoet na haar geslachtsaanpassende operatie. In haar geïmproviseerde inleiding maakte ze direct duidelijk welke bizarre ervaringen, lastige vragen en gemengde gevoelens het sekse/gendervraagstuk binnen het meidenpeloton oproept. Wel gloort er hoop: de jonge generatie knippert nauwelijks met de ogen en lijkt het zwart/wit, man/vrouw denken achter zich te laten. Is de maatschappij en de topsport langzamerhand toe aan een nieuwe kijk op genderdiversiteit?