Een eeuw Internationale School voor Wijsbegeerte: van wijsbegeerte naar bezonnenheid | Erik Boers
De gemeente Wageningen heeft ons uitgenodigd om een zogenaamde Beraadkamer te organiseren in een wijk waar men veel weerstand tegen de opvang van vluchtelingen ervaart. Met alle betrokken partijen, recht doend aan de botsende belangen en oplopende emoties, een bezinnend gesprek voeren over een actueel maatschappelijk vraagstuk, dat is de ambitie en de vaardigheid die de ISVW mij heeft bijgebracht.
Deze Beraadkamer is een gespreksvorm die we hebben ontwikkeld tijdens het werken aan ons boek “Publieke Bezinning: Socratische dialogen over maatschappelijke vraagstukken” dat binnenkort verschijnt bij de ISVW Uitgevers. Het boek is opgebouwd uit drie delen: een vijftal praktijkervaringen – waaronder dialogen rond intensieve veehouderij; een zestal essays over centrale begrippen als ‘burgerschap’, ‘dialoog’ en ‘publieke ruimte’; een dertigtal praktijkwijzers. Met dit boek willen we een bijdrage leveren aan het nadenken over nieuwe vormen van democratie in een samenleving waarin de dialoog meestal verdrongen wordt door het debat of de discussie. Je zou het kunnen zien als een schuchtere poging in de voetsporen van de oprichters van de ISVW te treden: intellectuelen die in tijden van grote internationale turbulentie een poging deden met weldenkendheid de wereldvrede te dienen.
Al dertig jaar kom ik met een zekere regelmaat op de Dodeweg in Leusden. Dat begon als student, toen ik verzeild raakte op een conferentie over milieufilosofie. De ISVW bood ruimte voor een ontmoeting op academisch niveau met andere disciplines, andere universiteiten, andere studenten en andere hoogleraren. Als tewerkgesteld gewetensbezwaarde militaire dienst leerde ik de ISVW kennen als een vrijplaats, waar de academische filosofie afdaalde uit de ivoren toren - of in mijn geval de 13de verdieping op De Boelelaan te Amsterdam- en toegankelijk werd gemaakt voor een algemeen publiek. Met veel plezier heb ik vanuit het groene kantoorgebouwtje weekendconferenties georganiseerd en begeleid - onder andere over de Islam, waarbij een hoogleraar uit Cairo overkwam. Als notulist van het Curatorium genoot ik van het dispuut tussen filosofen-bestuurders als Jan Glastra van Loon en Heleen Dupuis. (René Gude was toen overigens werkstudent-conciërge, die een woninkje kreeg achterin het hoofdgebouw bij de bouw van het nieuwe hotel.)
De grootste ontdekking in die tijd was voor mij het Socratisch Gesprek: niet filosofie leren, maar leren filosoferen. En dat met allerlei soorten mensen door elkaar, rond vraagstellingen die de filosofie weer een plek gaven in het dagelijks leven. Sprankelend levende filosofie! Karel van der Leeuw, Pieter Mostert en Jos Kessels leidden in die tijd een tweede generatie gespreksbegeleiders op. Met zijn allen begeleidden we jarenlang weekend- en weekgesprekken op de ISVW. Deze activiteiten en de intervisiegroep Socratische Gespreksleiders vormden voor mij een zeer vruchtbare filosofische praktijkschool.
Tegen het eind van mijn studie richtte ik met enkele docenten de studierichting Filosofie in Bedrijf op, inmiddels de Masteropleiding Philosophy of Management and Organization. Tegelijkertijd lanceerden wij het gelijknamige tijdschrift Filosofie in Bedrijf. Ook dit werd een tijdlang door de ISVW ondersteund als uitgever en gastheer voor de redactiebijeenkomsten. Jos Kessels was inmiddels gaan experimenteren met het toepassen van de Socratische Methode binnen het bedrijfsleven. Mede door hem geïnspireerd heb ik deze gespreksvorm ook meegenomen in mijn werk als managementopleider bij Philips, later bij Bureau Zuidema. Toen ik in 1997 besloot om zelfstandig te gaan werken zocht ik direct de samenwerking op met hem en met Paul Wouters, destijds directeur van de ISVW. Zo ontstond het Centrum voor Organisatiefilosofie op de ISVW. Ik herinner me nog een drukbezocht symposium, waarin acteurs van Toneelgroep De Appel een deel van Sophocles’ Antichone neerzetten en Arjo Klamer met het publiek in gesprek ging over bestuurlijke dilemma’s.
Helaas was het Centrum voor Organisatiefilosofie geen lang leven beschoren. De stijl van Paul Wouters en die van Jos Kessels liepen teveel uiteen, dus na een jaar besloten we het experiment te staken. Met Jos Kessels ben ik blijven samenwerken onder de vlag van Het Nieuwe Trivium: filosoferen in organisaties. Jarenlang hebben we De Queeste gebruikt voor onze training Socratische Methode voor Opleiders en Adviseurs.
Met dat filosoferen in organisaties brachten wij Socrates terug naar de plek waar hij ooit begon: de markt. Mede dankzij mijn leerschool op de ISVW ben ik zeer ervaren geraakt in het begeleiden van denkgesprekken in omgevingen waar grote belangen spelen. Die ervaring wil ik ook beschikbaar stellen voor onze samenleving, waarin de democratie onder druk komt te staan door externe en interne ontwikkelingen. Op uitnodiging van de Provincie Noord-Brabant ben ik in 2012 dialogen gaan begeleiden rond intensieve veehouderij. We brachten Q-koorts patiënten met geitenboeren in gesprek, actievoerders van “Megastallen Nee!” met varkensboeren. Op basis van die ervaringen zijn we een in 2013 een studiegroep Publieke Dialoog gestart. Het begeleiden van een Socratisch Gesprek op de ISVW en zelfs binnen een organisatie bleek toch een stuk eenvoudiger dan het vormgeven aan een bezinnend gesprek tussen elkaar in de haren vliegende partijen. Het boek waarnaar ik verwees aan het begin van dit stuk vormt één van de resultaten van die werkgroep.
Dus: ik heb veel te danken aan de filosofie zoals die bedreven wordt op de Internationale School voor Wijsbegeerte. Echter: ik heb afstand genomen van de woorden ‘School’ en ‘Wijsbegeerte’. Mijn praktijk draait niet om het inrichten van een school(gebouw). Van groter belang is het inruimen van tijd om samen na te denken, los van de dagelijkse beslommeringen. Dat is de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘school’, het Griekse woord ‘scholè’. Daarvoor hoef je je niet per se terug te trekken in de Treekerbossen. En in de tweede plaats draait het niet om Wijsbegeerte, het verlangen naar wijsheid (‘sophia’). Dat is een vorm van bespiegeling die te ver van het leven van alledag staat; een intellectueel spel voor liefhebbers. De mensen die verantwoordelijkheden dragen binnen onze samenleving zijn op zoek naar praktische wijsheid: ‘phronèsis’ (Gr), ‘prudentia’ (Lat). Aan die bezonnenheid vormgeven in tijden van doorgeslagen daadkracht en een uitgeholde democratie, dat is de opdracht voor intellectuelen anno 2016 - een eeuw na de oprichting van de ISVW.
Referenties:
Veerle Pasmans: “Pioniers in de praktische filosofie” (ISVW uitgevers, 2014)
Erik Boers, Dorien Brunt, Sjaak Evers, Saskia van der Werff (red.): “Publieke Bezinning: Socratische dialogen over maatschappelijke vraagstukken” (ISVW Uitgevers, 2016)
www.publiekebezinning.nl http://www.hetnieuwetrivium.nl/
Deze tekst is opgenomen in de bundel “Markante vrienden; 100 jaar vrienden van de Internationale School voor Wijsbegeerte”, red. Lieneke Koornstra en Ellie Teunissen (ISVW Uitgevers, 2016).
|