Van lezen naar luisteren | Erik Boers
In het kader van mijn dissertatieonderzoek over denkgesprekken beluisterde ik onlangs via You Tube de radiovoordracht “Was heisst Denken?” “(http://www.youtube.com/watch?v=wBWkMC5bow0 ) van Martin Heidegger (Bayerische Rundfunk, 1952). Het audio fragment begint plompverloren:
“Wir gelangen in das was Denken heisst, wenn wir selber denken. Damit ein solchen Versuch glueckt, muessen wir bereit sein das Denken zu lernen”.
Met een tamelijk hoge stem leest Heidegger de tekst zeer verstaanbaar voor. Wat niet betekent dat je het direct begrijpt, want het is een doorwrocht denkwerk. Maar als je 53 minuten blijft zitten en luisteren krijg je toch een eerste grip op deze roemruchte rede.
Ter voorbereiding van mijn filosofische leesgroep in Eindhoven beluisterde ik enkele weken daarvoor op You Tube de lezing “The culture of the self” (http://www.youtube.com/watch?v=a593iSwvR5w ) van Michel Foucault (Berkeley, 1983). Na een kort dankwoordje duikt ook hij direct in een dialoog van Lucianus (2e eeuw), Engels sprekend met een wat komisch Frans accent.
Het is fascinerend om de stem van deze denkers zelf te horen. Niet alleen hun stem is veelzeggend, ook de zinsopbouw en voordrachtstijl maakt veel duidelijk over hun wijze van denken: precies geformuleerd, stevig stellingnemend of zoekend en verkennend.
Al googlend kwam ik bij deze lezingen uit. Het was mij niet bekend dat er inmiddels zoveel wijsgerige lezingen op internet staan. Sindsdien maak ik er dankbaar gebruik van.
Het markeert naar mijn idee een stap in de overgang van een leescultuur naar een luister- en kijkcultuur. Daar zat ik al een tijdje op te wachten, want in de trein rondkijkend merk ik sinds enkele jaren dat veel mensen geen boek meer lezen, maar bijvoorbeeld een film kijken op hun laptop of tablet. Daar stond ik eerst vreemd van te kijken, maar dat heeft waarschijnlijk te maken met mijn connotatie van films kijken: dat doe je in de bioscoop of thuis met anderen; je kijkt de hele film uit, niet onderweg en in delen. Daarnaast bereikten mij via de mail veel verwijzingen naar TED-lezingen: prachtige praatjes met spetterende plaatjes van maximaal 18 minuten. Dat lijkt een nieuwe standaard te worden voor kennisoverdracht.
De lezingen van de genoemde filosofen voldoen nog niet aan die standaard. Geen of weinig plaatjes en hele lange praatjes. Maar toch. Deze praatjes staan integraal op internet en vormen een alternatief voor moeizaam (en kostbaar) leeswerk. Voor mij als verstokte lezer vormen ze een aanvulling op het traditionele lees- en schrijfwerk, maar ik kan me voorstellen dat ze steeds prominenter worden in de filosofiestudie. Zoals het lezen in de oorspronkelijke taal langzamerhand verdwijnt, zo zou de geschreven tekst langzamerhand verdrongen kunnen worden door de gesproken (en met powerpoint verluchte) tekst.
Ook reeds overleden filosofen kunnen zo behandeld worden. Na een kanozwerftocht in Zweden reed ik dit zomer met mijn zoon terug naar Nederland. De reis, 1400 km, duurde net niet lang genoeg om de volledige lezingcyclus van Paul van Tongeren op cd over ‘Nietzsche en het nihilisme’ te beluisteren. Dus bij thuiskomst zaten we eerst nog een half uurtje naar de cdspeler te staren voor we begonnen met uitpakken.
|