Boekbespreking: 'De vermoeide samenleving' van Byung-Chul Han | Erik Boers

Tegenstrijdige berichten uit Karlsruhe. Vorig jaar publiceerde rector Peter Sloterdijk een lijvig boekwerk met de oproep om gedisciplineerd trainend je leven ter hand te nemen: Je moet je leven veranderen! En onlangs verscheen een flinterdun essay over het uitputtende leven in de prestatiemaatschappij van zijn medewerker Byung-Chul Han, hoogleraar filosofie en mediatheorie. Volgens hem ligt het 'moeten' juist achter ons.

Foucaults commandosamenleving vol hospitalen, gestichten, gevangenissen, kazernes en fabrieken is vervangen door een samenleving vol fitnessstudio's kantoortorens, banken, vliegvelden, shopping malls en laboratoria voor gentechnologie. De mensen van nu zijn niet langer ondergeschikten, maar high potentials, geen gehoorzaamheidssubjecten, maar prestatiesubjecten. Het dwingende moeten is vervangen door het onbegrensde kunnen. Negativiteit (Gij zult niet) door onbegrensde positiviteit ( Yes we can! ). En nog meer dan voorheen is de mens een slaaf, maar nu door een dwang van binnenuit. De opgevoerde druk zorgt voor nieuwe uitvalsverschijnselen. De commandosamenleving verwekte misdadigers en krankzinnigen, maar de prestatiesamenleving schept depressieven, burnouts en ADHD kneuzen.

In deze fraai verwoorde tijdspiegel borduurt Han voort op Ehrenbergs Das erschoepfte Selbst (2008) en Peter Handkes Versuch über die Müdigkeit (1989).

Of Foucault echt achter ons ligt, blijf ik me afvragen na lezing van dit boek. Maar Han maakt helder hoe wij ten onder gaan aan 'positiviteit'. Iets wat voor mij pijnlijk herkenbaar is in de opleidings- en adviesbranche hamerend op talenten, uitdagingen, leermomenten, waarderend onderzoek, ont-moeten, kansen, constructieve feedback, actiegerichtheid, ondernemerschap, ontwikkelmogelijkheden, schouderklopjes ... En dat met de beste bedoelingen. Resulterend in uitgebluste zielen. Wat een tragiek!

Vorige week hebben we het tweede hoofdstuk van dit essay hardop voorgelezen en besproken tijdens de Leergang Vrije Ruimte. In Filosofie Magazine van deze maand staat een interview met de schrijver. Zijn essay 'De transparante samenleving' ligt eerdaags in de boekwinkel.