Zelfbeheersing, geluk of zingeving | Maarten Rienks

Over wilskracht gesproken. Zelfbeheersing, geluk of zingeving, waar kies jij voor? Wij (Erik Boers en ik) kozen niet, behalve dan voor deze volgorde, in onze cursus Wilskracht bij de InternationaleSchool voor Wijsbegeerte (ISVW). Nee, de aansporingen uit "Wilskracht" van Roy Baumeister en John Tierrney (2012) en "De kracht van wilskracht" van Kelly McGonical (2012) zijn niet aan ons besteed. Wij leren het liever aan anderen en weten daarin zelf geen maat te houden. Wat resulteerde in drie weekenden die uitpuilden van conclusies uit decennialang(neuro)psychologisch onderzoek, de complete geschiedenis van de filosofie van de wil en de nodige ervaringsgerichte oefeningen.

Zelfbeheersing

Een kwestie van (gebrek aan) zelfbeheersing dus!Zelfbeheersing, cruciaal in de genoemde publicaties over wilskracht, draait volgens McGonigal om twee zaken: de 'ik zal'-kracht en de 'ik zal niet'-kracht. De eerste betreft het vermogen om te gaan doen wat je moet doen, de tweede betreft het vermogen om weerstand te bieden aan verleiding. Wat de eerste betreft zijn we in het realiseren van de cursus volledig geslaagd. Ondanks onze eigen overlopende agenda's wisten we een mooi programma voor te bereiden. Wat de tweede kracht betreft zijn we duidelijk ten prooi gevallen aan de verleiding van meer is meer, die vermoedelijk wordt gevoed door de z.g. 'belofte van beloning'. Die belofte, die je zou kunnen opvatten als een dopaminekortsluiting in ons neurologisch beloningssysteem, zorgt ervoor dat we niet kunnen stoppen, geen maat houden. Ondanks onze rationaliteit en het vermogen om te beoordelen hoe het staat met ons welbevinden. Herkenbare voorbeelden zijn het blijven kopen van loten, het eindeloos surfen op het net, ongeremd checken van je mail-boxen, niet één maar drie kranten lezen of de moderne variant daarvan. Het verzadigingspunt wordt nooit bereikt. We voelen ons onbevredigd, toch gaan we door, vanwege die belofte van beloning.

Illustratie: Naast de twee krachten die samen onze zelfbeheersing vormen, bevat wilskracht een derde 'ik wil'-kracht. Hierbij gaat het om 'weten wat je wilt', aldus McGonigal. Hier hebben wij deze krachten geassocieerd met drie kardinale deugden die vaak in het socratisch gesprek worden gebruikt.

Geluk

Het is dus niet geluk dat we najagen. Het is de 'dopamine op afroep-cultuur' waarin we gevangen zitten. Marketeers weten als de beste hoe dat werkt. Vermoedelijk niet door al die wetenschappelijke studies die dit mechanisme hebben blootgelegd door te worstelen, maar door gewoon het gedrag van mensen te bestuderen. Het goede nieuws is dat we dat ook zelf kunnen doen. Goed kijken naar gedrag, van de ander en, bovenal, van jezelf.

'Als er een geheim bestaat voor meer zelfbeheersing dan komt er uit wetenschappelijk onderzoek één kandidaat naar voren: bewuste aandacht. Dat betekent keuzemomenten herkennen in plaats van op de automatische piloot kiezen'

Aldus McGonigal. Als je geluk opvat als het bereiken van wat je uiteindelijk wilt, zou je je doel kunnen dopaminiseren. Het enige wat je daarvoor hoeft te doen is na te gaan welke belofte van beloning in je doel besloten ligt en dat voor ogen houden.

Het probleem is vaak niet het gebrek aan doelen, maar eerder een teveel. We houden geen rekening met onvermijdelijke storingen en onderbrekingen (zoals bij het plannen van een cursus van drie weekenden). Bij het stellen van doelen voor de lange termijn zijn we vaak nog minder realistisch. Daarbij leiden onderling strijdige doelen tot ongeluk: je gaat piekeren, je krijgt minder gedaan en je gezondheid lijdt er onder. Houd het dus overzichtelijk. Realiseer korte termijndoelen want die versterken je zelfvertrouwen en zelfwerkzaamheid. Zorg ervoor dat je lange termijndoel verband houdt met je dagelijkse werkzaamheden(of omgekeerd), want dat draagt bij aan dat je goed presteert.

Zingeving

Maar wat willen we nu eigenlijk? Voor je het weet duik je (te) diep in jezelf om te achterhalen wat je nu eigenlijk wilt. Maar veel van wat wij willen heeft te maken met de ander, wat wij anderen zien willen, wat ons willen voor de ander betekent. En daar hoef je niet voor terug te schrikken. Je kunt er gebruik van maken. Er is niets zo besmettelijk als wilskracht. Het helpt enorm om die mensen op te zoeken die vorm geven aan wat jij van belang acht (slanke mensen zoeken slanke mensen op). En houd in de gaten dat je niet besmet wordt met wat afwijkt van jouw wilsrichting ('zesjescultuur').

Maar de wil is weerbarstig, kan doorslaan naar krampachtigheid. Voor je het weet heeft de wil jou in de greep in plaats van andersom. Dus af en toe moet je je ook loswrikken van die wil. Dat leren wij van Zhunag Zi (4eeeuw voor Christus): 'Hou toch op met de waanzin van de wil, maak je los uit de snaren van het hart, verwijder wat deugd belast, doorbreek wat de Tao verspert. Aanzien, rijkdom, beroemdheid, gezag, een goede naam en profijt, die zes zijn de illusies van onze wil. Gestalte, gratie, schoonheid, aanzien, hartstocht en verliefdheid, deze zes zijn de snaren van het hart. Afkeer, begeerte, vreugde, woede, verdriet en genot, deze zes belasten de deugd. Aannemen en verwerpen, geven en nemen, kennis en kunnen, deze zes zijn de versperring van de Tao' (vertaald en voorgedragen door Kristofer Schipper, luisterboek Zhuang Zi, de volledige geschriften, 2010).

Geen cursus

Nee, het was geen cursus zoals trouwe bezoekers aan het ISVW gewend waren. Wij reikten materiaal aan en begeleidden bijpassende werkvormen, maar de deelnemers moesten er zelf een verhaal van maken, hun eigen verhaal. Zo kwamen we er samen goed uit, ondanks onze overdaad aan wilskracht en ons gebrek aan zelfbeheersing. Geen cursus dus, maar meer een soort 'filosofisch atelier' dat we afsloten met gedichten als deze:

Wilskracht is doen,
als t gevraagd wordt
Wilskracht is bereiken,
als t tegenzit.
Wilskracht is scheppen,
waar geen weg leek.
Wilskracht is overtuiging.
***
Ik zal, zal niet, wil
met doorzettingsvermogen
zachtheid voor mezelf.
***
Water, bron van alle levenskracht
In het warme bad van de cursus
Gedachten uitvloeiend tot een gedeeld gevoel
Water, verwoesten van vele levens
Willen, moeten, overgeven, ervaren
De oerkracht gerespecteerd.
***
De populieren langs
Het Weerwater.
Ik loop in een klein drafje
Onderlangs. In trainingspak.
In de verte het onvoltooide
Kasteel. Het ligt er rustig zo.
En rustig ren ik door.
Tot de cirkel rond is.
Het rondje Weerwater!!
Heb het toch maar weer geflikt.
***
Vijver aan de tuin
zo grauw,
wind met z'n golven
eindigend in rimpelingen,
wilskracht gericht
op geduld en vertrouwen
geeft
met water, wind en aarde
groei
van nieuwe bloementuin.
***
Een verre tocht
Dit zal gaan duren,
Einders lokken.
Ver weg is waar
Eens, de
Reis zal eindigen.
Roekeloos,
Eenzaam ook.
Trekken, van plek tot plek
Onderweg droogte,
Canyons, passen, tegenslag.
Heftig verlangen daar
Te komen waar ik rusten wil